مترو مسکو – شاهکار معماری و هنر در اعماق زمین

روسیه؛ کشوری که هرساله در تابستان، با پدیده کم‌نظیر شب های سفید در سنت پترزبورگ و در زمستان، با ماجراجویی شکار شفق قطبی در مورمانسک، گردشگران زیادی را به خود می‌کشاند؛ مهد آثار هنری و تاریخی و موزه‌هاست. برای مثال، مترو مسکو نه تنها یک سیستم حمل‌ونقل عمومی کارآمد، بلکه یکی از جاذبه‌های توریستی منحصر به فرد در پایتخت روسیه است. این مترو با معماری خیره‌کننده، تاریخچه غنی و ایستگاه‌های باشکوه، سالانه میلیون‌ها گردشگر را به خود جذب می‌کند. در این مقاله از سلام سفر، در این مقاله، به تاریخچه پرفرازونشیب مترو مسکو، معماری خیره‌کننده آن، ایستگاه‌های معروف، آثار هنری پنهان در آن و حقایق جالب درباره این شبکه عظیم زیرزمینی می‌پردازیم.

تاریخچه مترو مسکو

طرح اولیه ساخت مترو در مسکو به دوران تزار نیکلای دوم بازمی‌گردد. در اوایل قرن بیستم، مسکو با رشد جمعیت و ترافیک فزاینده روبه‌رو بود، اما رخ دادن جنگ جهانی اول و انقلاب اکتبر 1917 این پروژه را متوقف کرد. سپس، مترو مسکو در سال 1935 با 13 ایستگاه و خطی به طول 11 کیلومتر، در دوران اتحاد جماهیر شوروی و تحت رهبری ژوزف استالین شروع به ساخت شد و هدف از ساخت آن، علاوه بر تسهیل حمل‌ونقل، نمایش قدرت و پیشرفت صنعتی شوروی بود.

در طول دهه‌های بعد، مترو مسکو به سرعت گسترش یافت. در دوران جنگ جهانی دوم، برخی از ایستگاه‌ها به عنوان پناهگاه ضد هوایی در جنگ نیز استفاده می‌شدند و ایستگاه مایاکوفسکایا حتی به سالن سخنرانی رسمی تبدیل شده بود! پس از اتمام جنگ، روند ساخت و گسترش مترو با شکوه بیشتری ادامه یافت و هر ایستگاه به یک اثر هنری تبدیل شد. امروزه، مترو مسکو با بیش از 270 ایستگاه و 440 کیلومتر طول، یکی از طولانی‌ترین و عمیق‌ترین سیستم‌های مترو در جهان است. مترو مسکو با بیش از 9 میلیون مسافر روزانه، مهره اصلی حمل‌ و نقل پایتخت روسیه است. این سیستم به‌حدی کارآمد است که قطارها در ساعات شلوغی هر 90 ثانیه یکبار حرکت می‌کنند!

اهمیت تاریخی و توریستی مترو مسکو

همانطور که ذکر شد، مترو مسکو در دوران شوروی نه تنها یک وسیله حمل‌ونقل، بلکه نمادی از ایدئولوژی کمونیستی بود. طراحی مجلل ایستگاه‌ها با استفاده از سنگ‌های مرمر، مجسمه‌ها و چلچراغ‌های بزرگ، نمایشی از ثروت و هنر شوروی به شمار می‌رفت. امروزه، مترو مسکو به‌عنوان یکی از جاذبه‌های اصلی گردشگری شهر شناخته می‌شود. بسیاری از گردشگران به‌طور خاص برای بازدید از ایستگاه‌های زیبای آن مانند مانند مایاکوفسکایا، کییفسکایا و پلوشاد رِوولوتسی به مسکو سفر می‌کنند. برخی از ایستگاه‌ها حتی در فهرست میراث فرهنگی روسیه نیز ثبت شده‌اند.

معماری مترو مسکو – تجلی هنر در اعماق زمین!

مترو مسکو به عنوان یکی از باشکوه‌ترین دستاوردهای معماری زیرزمینی جهان، تلفیقی استثنایی از هنر، تاریخ و مهندسی پیشرفته است که دهه 1930 تا به امروز در حال توسعه می‌باشد.

دوره استالینی (1935-1955) طلایی‌ترین فصل معماری مترو مسکو را رقم زد. در این دوران، ایستگاه‌هایی مانند کومسومولسکایا با گنبدهای طلاکاری شده و موزاییک‌های تاریخی، و کیفسکایا با نقاشی‌های دیواری باشکوه ساخته شدند. استفاده از سنگ‌های مرمر گران ‌بها، گرانیت و برنز در کنار چلچراغ‌های کریستالی عظیم، فضایی شاهانه به این ایستگاه‌ها بخشیده است.

در دوره خروشچفی (1955-1964) رویکردی کاربردی‌تر در طراحی حاکم شد. ایستگاه‌هایی مانند ودنخا با طراحی ساده‌تر و استفاده از مصالح ارزان‌تر ساخته شدند. اما از دهه 1990 به بعد، معماری مترو مسکو بار دیگر به سمت ترکیب تکنولوژی مدرن با عناصر تاریخی گرایش یافت. ایستگاه سالنتسوو با طراحی آینده‌نگرانه و سقف‌های منحنی شکل، نمونه بارز این تحول است. سقف‌های خیره‌کننده مترو مسکو از جمله بارزترین ویژگی‌های معماری آن محسوب می‌شوند. از طاق‌های بشکه‌ای در ایستگاه‌های قدیمی گرفته تا سقف‌های ستاره‌ای مایاکوفسکایا و گنبدهای طلاکاری شده کومسومولسکایا، هر یک روایتی منحصر به فرد از هنر معماری را ارائه می‌دهند.

شایان ذکر است که مترو مسکو تنها سیستم متروی جهان است که 44 ایستگاه آن در فهرست میراث فرهنگی روسیه ثبت شده است. این معماری فراتر از کاربرد ترابری، روایتی زنده از تاریخ پر فراز و نشیب روسیه در قرن بیستم است که هر بیننده‌ای را مجذوب خود می‌کند.

نکات شنیدنی درباره مترو مسکو

در این دنیایی خارق‌ العاده پنهان شده در اعماق مسکو، نکات جالبی وجود دارد که گاها حتی شهروندان روس از وجود آن بی‌خبرند. متروی مسکو که به عنوان کاخ زیرزمینی مردم شناخته می‌شود، اسرار و شگفتی‌های بی‌شماری در خود جای داده است. در ادامه به برخی از نکات شنیدنی اشاره می‌کنیم:

• شاید جالب‌ترین راز مترو مسکو، شبکه مترو-2 باشد که در دوران شوروی ساخته شد. این سیستم زیرزمینی موازی که عمق آن به بیش از 210 متر می‌رسد، برای تخلیه اضطراری مقامات بلندپایه طراحی شده بود. گفته می‌شود این تونل‌ها کاخ کرملین را به فرودگاه ویژه و پناهگاه‌های امن متصل می‌کنند! در اصل کارگران مترو در حفاری‌های دهه 1990 به طور تصادفی به تونل‌های باریک با عمق 210-250 متر برخورد کردند.

• در ایستگاه قدیمی Ploshchad Revolyutsii یا میدان انقلاب، هر روز رأس ساعت 13:00، پرتو نور خورشید از طریق دریچه‌های مخصوص دقیقاً بر روی مجسمه سگ نگهبان می‌تابد. این طراحی هوشمندانه که در سال 1938 ایجاد شده، نشانگر دقت مهندسی معماران شوروی است. البته که امروزه بدلیل ساختمان سازی‌های اطراف، هرروزه امکان دیدن این پدیده وجود ندارد.

• در 7 ایستگاه‌های قدیمی مترو مسکو، الگوهای موزاییک‌کاری شده کف در واقع نقشه رمزنگاری شده از برنامه زمانبندی قطارها در دهه 1940 است. کارگران مترو از این الگوها برای به خاطر سپردن برنامه حرکت قطارها استفاده می‌کردند. این روش مخصوصاً در دوران جنگ جهانی دوم که بسیاری از کارگران تحصیلکرده به جبهه رفته بودند رواج داشت. موزاییک‌های ایستگاه‌هایی مانند کیوسکایا، الگوهای هندسی تکراری دارند به طوری که هر 12 المان موزاییک، نشانگر یک بازه 5 دقیقه‌ای بود و رنگ‌های مختلف نشانگر مسیرهای مختلف خطوط بودند. برای مثال دایره قرمز نماد قطار سریع‌السیر، مربع آبی نماد قطار محلی و مثلث طلایی نماد قطار مخصوص نظامیان بود.

• در عمق 120 متری زیر ایستگاه دینامو، آزمایشگاهی مخفی از دهه 1960 وجود دارد که در آن روی سیستم‌های ناوبری زیرزمینی کار می‌شد. این مکان تا سال 2002 کاملاً محرمانه بود. در سال 2015 یک تونل فرعی این مرکز به موزه مترو مسکو متصل شد که امروز بخشی از آن به عنوان نمایشگاه فناوری‌های نظامی بازدید عمومی دارد.

• در طول جنگ جهانی دوم، بسیاری از آثار موزه هرمیتاژ در مترو مسکو پنهان شده بودند. برخی معتقدند هنوز چندین جعبه حاوی آثار هنری ارزشمند در اتاق‌های مخفی مترو وجود دارد که هرگز کشف نشده‌اند. در اصل، در سپتامبر 1941، بیش ازیک میلیون اثر از هرمیتاژ به سیبری منتقل شد تا از آن‌ها محافظت شود. بخشی از آثار نیز به طور موقت در ایستگاه‌های عمیق مترو مسکو نگهداری می‌شد؛ و پس از اتمام جنگ در 1945، آثار به موزه منتقل شدند. ولی اسکن‌های لیزری اخیر در سال 2023 وجود اتاق‌های مهر و موم شده در اعماق 80 متری بعضی از ایستگاه‌ها را نشان می‌داد. این محفظه‌ها ممکن است حاوی اسناد طبقه‌بندی شده جنگ باشند ولی برخی کارشناسان معتقدند 17 تابلو از مجموعه رامبراند هرمیتاژ که در اسناد انتقال گم شده‌اند، ممکن است هنوز در این محفظه‌ها باشند.

ایستگاه هایی که نباید از دست دهید!

مترو مسکو یکی از بزرگ‌ترین و عمیق‌ترین سیستم‌های مترو در جهان است و با بیش از 273 ایستگاه در 15 خط فعال است. این مترو پس از متروی شانگهای و پکن، سومین شبکه بزرگ مترو در جهان از نظر تعداد ایستگاه‌هاست. در ادامه مقاله، ایستگاه‌هایی را معرفی می‌کنیم که دیدن از آن‌ها را نباید از دست دهید!

ایستگاه مایاکوفسکایا (Mayakovskaya Station)

این ایستگاه یکی از معروف‌ترین ایستگاه‌های مترو مسکو در روسیه است که به دلیل معماری منحصر به فرد و زیبایی هنری خود شناخته می‌شود. این ایستگاه بخشی از خط ۲ (خط زلنوگورادسکو-سماخینسکایا) است و در سال 1938 افتتاح شد. معماری این ایستگاه با الهام از سبک آینده‌نگرانه (فوتوریسم) طراحی شده است. سقف‌های قوسی و ستون‌های ظریف آن همراه با موزاییک‌های زیبا، فضایی چشم‌نواز ایجاد کرده‌اند.

روی سقف این ایستگاه، 34 موزاییک با طرح‌هایی از هنرمند روسی الکساندر دینکا قرار دارد که موضوعاتی مانند “آسمان شوروی” و زندگی ایده‌آل در اتحاد جماهیر شوروی را به تصویر می‌کشند. این ایستگاه در 1939 جایزه‌ی بزرگ (Grand Prix) را در نمایشگاه جهانی نیویورک دریافت کرد. جالب است بدانید در زمان جنگ جهانی دوم، این ایستگاه به عنوان پناهگاه ضد هوایی مورد استفاده قرار می‌گرفت.

ایستگاه کیفسکایا (Keivskaya)

این ایستگاه یکی از ایستگاه‌های مهم متروی مسکو است که به دلیل معماری زیبا و تزئینات مجلل خود شناخته می‌شود. این ایستگاه دسترسی خوبی به مراکز مهم شهر مانند خیابان تورسکایا و میدان کییِفسکی ور رودخانه مسکو فراهم می‌کند. موزاییک‌های استفاده شده در این ایستگاه با موضوع تاریخ اوکراین و روابط روسیه و اوکراین توسط هنرمندان شوروی ساخته‌شده است. سقف‌های بلند و لوسترهای بزرگ، فضایی سلطنتی به این ایستگاه می‌دهد. طراحی آن با نقاشی‌های دیواری باشکوه درباره زندگی روستایی اوکراین نیز تزئین شده است.

نام این ایستگاه نیز به دلیل ارتباط مسکو با کیف (پایتخت اوکراین) انتخاب شده است! ایستگاه کییِفسکایا در خط 4 یکی از زیباترین ایستگاه‌های متروی مسکو محسوب می‌شود.

ایستگاه پلوشاد رِوولوتسی (Ploshchad Revolyutsii)

این ایستگاه که به معنابی اسم آن میدان انقلاب است، یکی از ایستگاه‌های معروف متروی مسکو است که به دلیل مجسمه‌های برنزی منحصر به فردش شناخته می‌شود. این ایستگاه در سال 1938  افتتاح شد و بخشی از خط 3 متروی مسکو است. نام این ایستگاه از میدان انقلاب گرفته شده است که در نزدیکی آن قرار دارد. این میدان به مناسبت انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ نامگذاری شده و در مجاورت مکان‌های تاریخی مهمی مانند کاخ کرملین و میدان سرخ، موزه تاریخی دولتی روسیه و تئاتر بولشوی قرار دارد.

در این ایستگاه 76 مجسمهٔ برنزی از چهره‌های مختلف مردم شوروی مانند سربازان، کارگران، کشاورزان، ورزشکاران و دانشجویان وجود دارد که توسط مجسمه‌ ساز مشهور ماتوی مانیزر طراحی شده‌اند. معروف‌ترین مجسمه، سگ نگهبان است که مردم برای خوش‌یمنی بینی آن را لمس می‌کنند! (بالاتر معماری و مهندسی دقیق این ایستگاه برای تابش نور خورشید به سگ در ساعات نیمه روز نیز مطرح شد).

ما در سفرهای تور روسیه تابستان 1404 در سلام سفر، در بازدید از این موزه زیر زمینی، از ایستگاه‌های کیفسکایا و پلوشاد رِوولوتسی دیدن می‌کنیم.

سخن پایانی

مترو مسکو تنها یک سیستم حمل‌ونقل نیست؛ بلکه موزه‌ای زیرزمینی و نمادی از تاریخ، هنر و معماری روسیه است. بازدید از این مترو برای هر گردشگری که به مسکو سفر می‌کند، یک تجربه ضروری است. اگر قصد سفر به روسیه را دارید، حتما با تورهای تابستانی روسیه سلام سفر، مخصوصا تورهای ویژه شب‌های سفید، از ایستگاه‌های معروف مترو مسکو دیدن کنید و از زیبایی‌های خیره‌کننده آن لذت ببرید.

سوالات متداول بازدید از مترو مسکو در تورهای روسیه

1- آیا در سفر با تور روسیه سلام سفر، از مترو مسکو استفاده می‌کنیم؟

در سفرهای روسیه سلام سفر در کلاس اقتصادی، برای حمل و نقل در سطح شهر سعی بر استفاده از مترو و … است تا همسفران طریقه استفاده از مسیریاب‌ها، مترو و حمل و نقل عمومی را یاد بگیرند و در کنار آن، از ایستگاه‌های مختلف زیبای مترو مسکو بازدید کنند!

2- در برنامه اختصاصی گشت مترو مسکو، از کدام ایستگاه‌ها دیدن می‌کنیم؟

در روز گشت شهری مسکو که به طور اختصاصی بازدید از مترو مسکو را داریم، از ایستگاه‌های از ایستگاه‌های کیفسکایا و پلوشاد رِوولوتسی دیدن می‌کنیم و از دیدنی‌های آن لذت می‌بریم.

3- چرا باید برای سفر به روسیه سلام سفر را انتخاب کنم؟

سلام سفر با بیش از 12 سال سابقه اجرای تخصصی تورهای روسیه با بیش از 140 اجرا، با بهترین خدمات و برنامه‌ریزی گشت و کمترین هزینه، شما را به دل زیبایی‌های این کشور می‌برد!